Puszcza Białowieska

w niebezpieczeństwie

Dowiedz się więcej ↓

Poznaj go »

Ratujmy Puszczę!

Puszcza Białowieska to ostatnia pozostałość lasów, które przed tysiącami lat porastały Europę od Uralu po Atlantyk. Niestety puszczy grozi wciąż wielkie niebezpieczeństwo. Zagrożeniem dla niej nie są jednak ani kornik, ani pożary, ale ludzka pycha. To ona sprawia, że ludziom wydaje się, że lepiej niż przyroda zajmą się tym unikatowym lasem. Stąd decyzje o wyrębach, stąd kopanie rowów i osuszanie lasu, stąd brak zgody na uczynienie całej Puszczy parkiem narodowym.

Mamy tylko jedną Puszczę Białowieską i musimy zrobić wszystko, żeby ją chronić.

Ostatni taki las w Europie

Puszcza Białowieska jest najlepiej zachowanym lasem nizinnym na naszym kontynencie. Chroniona jako całość przez książąt litewskich, polskich królów a potem rosyjskich carów przetrwała niemal niezmieniona do I wojny światowej, kiedy niemieckie władze rozpoczęły wycinkę. Wciąż jednak, nawet poza terenami chronionymi, można zobaczyć tu fragmenty lasów, jakie przed wiekami porastały Europę.

Kornik w Puszczy

Powtarzająca się co kilka, kilkanaście lat wzmożona aktywność kornika drukarza to naturalny puls stale odnawiającej się Puszczy Białowieskiej. Gdy nie walczymy z nim za pomocą piły, las odradza się silniejszy i bardziej zróżnicowany - co widać w objętym ochroną Parku Narodowym. Ponadto od występowania tego chrząszcza i jego działalności uzależnionych jest około 150 rzadkich i bardzo rzadkich gatunków zwierząt, roślin i grzybów.

Ile warta jest Puszcza?

Zwolennicy wycinek mówili wielokrotnie o milionach złotych, które „marnują się w Puszczy”. A przecież nie możemy przeliczać naszego narodowego skarbu na pieniądze. Puszcza to nie „metry sześcienne drewna”, ani „surowiec do pozyskania”. Największe autorytety naukowe, między innymi z Polskiej Akademii Nauk i Państwowej Rady Ochrony Przyrody wypowiedziały się jednoznacznie przeciwko zwiększeniu wycinki w Puszczy Białowieskiej.

Zagrożenia

Puszcza Białowieska znów jest w niebezpieczeństwie. Zagraża jej nie kornik - jak próbują wmówić nam leśnicy, ale ludzka chciwość. Pod pozorem fałszywych haseł troski o las i walki z kornikiem, Minister Środowiska wydał zgodę na zwiększenie wyrębu puszczańskich drzew.

Wielokrotne zwiększenie liczby wycinanych drzew w Puszczy uzasadniane jest koniecznością jej ochrony przed kornikiem. Liczebność kornika w Puszczy rzeczywiście wzrosła, jednak nie ma w tym nic niepokojącego – to naturalny proces regeneracji lasu, w którym przestaliśmy w sposób sztuczny promować świerka jak dominujący gatunek.

Puszcza jest ostoją wielu unikatowych gatunków roślin i zwierząt, które dotychczas mogły bezpiecznie żyć i rozmnażać się, korzystając z bogactwa puszczańskiego ekosystemu. Kornik drukarz jest jego naturalnym elementem - pożywieniem m.in. bardzo rzadkiego dzięcioła trójpalczastego. Dla ministra Szyszki uschnięte lub wywrócone drzewo jest martwe i "marnuje się", jednak w rzeczywistości jest pełne życia i stanowi ważny element skomplikowanego ekosystemu Puszczy.

Opinie ekspertów

Zamieranie świerka w niektórych drzewostanach Puszczy jest wynikiem gradacji kornika drukarza, która jest przejawem naturalnej dynamiki populacji tego owada i prowadzi do stopniowej przebudowy składu i struktury tych drzewostanów i ich dostosowania do zmieniających się warunków klimatycznych i wodnych.

Państwowa Rada Ochrony Przyrody

Próba kilkukrotnego podwyższenia poziomu pozyskania drewna w stosunku do obowiązującego planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Białowieża nie znajduje uzasadnienia; wręcz odwrotnie, działania takie nie tylko uderzają w cele i kształt ochrony tego obiektu, (...) mogą również prowadzić do utraty przez Polskę wiarygodności i prestiżu na arenie międzynarodowej.

Prof. dr hab. Zbigniew Mirek w imieniu Komitetu Ochrony Przyrody PAN

Polski nie stać na bezpowrotną utratę tego, czego nie posiada już prawie żaden inny naród europejski – pozostałości pierwotnego lasu naturalnego. Priorytetem ochrony i zarządzania zasobami Puszczy powinno być zachowanie jej naturalnego charakteru i ciągłości możliwie jak najmniej zakłóconych procesów ekologicznych i ewolucyjnych.

Państwowa Rada Ochrony Przyrody

Pytania i odpowiedzi

1. Planowana wycinka ma nie obejmować rezerwatów i Parku Narodowego. Czy to znaczy, że nie należy się przejmować?
2. Dlaczego cała Puszcza Białowieska powinna być chroniona?
3. Co to jest gradacja kornika i jakie są jej przyczyny?
4. Czy wycinka drzew to sposób na walkę z kornikiem w Puszczy?
5. Czy kornik zagraża Puszczy Białowieskiej?
6. Jakie jest stanowisko naukowców wobec zwiększenia wycinki w Puszczy Białowieskiej?
7. Czy za wzrost liczebności zaatakowanych drzew odpowiedzialne jest ograniczenie wycinki w 2011 roku?
8. Jaka część Puszczy Białowieskiej jest opanowana przez korniki?
9. Czy Puszcza poza parkiem narodowym też jest lasem o charakterze naturalnym? Jak duża jej część?
10. Dlaczego Puszcza powinna być w całości parkiem narodowym?
11. Na czym polega projekt Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego ustanowienia na terenie całej Puszczy Białowieskiej parku narodowego?
12. Czy do Parku Narodowego będzie ograniczony wstęp?
13. Czy będę mógł/mogła zbierać tam grzyby/jagody?

1. Planowana wycinka ma nie obejmować rezerwatów i Parku Narodowego. Czy to znaczy, że nie należy się przejmować?


Niewiele ponad 1/3 Puszczy Białowieskiej na terytorium Polski objęte jest ochroną. Pozostały obszar nie jest jednak zwykłym lasem, a już na pewno nie powinien być miejscem pozyskiwania drewna.

Puszcza Białowieska jest jednym organizmem i do jej właściwego funkcjonowania wymaga szczególnej ochrony na całym obszarze. Z punktu widzenia naturalnych procesów biologicznych zachodzących od kilku tysięcy lat, nie ma znaczenia, gdzie postawimy tabliczkę "rezerwat", a gdzie "park narodowy". Usuwając stare drzewa, niszczymy bardzo złożony ekosystem leśny, którego nie będziemy w stanie odtworzyć przez najbliższe dekady, a może nawet stulecia.

Lokalni leśnicy wystąpili o zwiększenie wycinki na terenie jednego z trzech puszczańskich nadleśnictw. Wycinka ta miałaby objąć drzewostany liściaste i iglaste, w tym ponadstuletnie, a więc takie, które nie były sadzone ręką człowieka. Są one ważnymi siedliskami, dzięki którym Puszcza Białowieska ma szansę zregenerować się po tym, jak przez dziesiątki lat traktowaliśmy ją jak magazyn drewna i nie dbaliśmy o nią tak, jak na to zasługuje jeden z naszych największych skarbów narodowych.




Do góry ↑


2. Dlaczego cała Puszcza Białowieska powinna być chroniona?


Puszcza Białowieska jest ostatnią pozostałością prapuszczy, która przed tysiącami lat porastała Europę od Uralu po Atlantyk. Można w niej zaobserwować wyjątkowe procesy biologiczne, które nie zachodzą nigdzie indziej. Przez wielu naukowców Puszcza uznawana jest za najbardziej złożony ekosystem lądowy w Europie. Przetrwały w niej niezwykle rzadkie gatunki grzybów, roślin i zwierząt.

Dzięki ogromnemu zróżnicowaniu biologicznemu i ponadstuletnim drzewostanom cała Puszcza Białowieska - także poza parkiem narodowym - uznawana jest za las o charakterze naturalnym.

Zastępowanie starych drzewostanów w Puszczy nasadzeniami oznacza spadek wartości biologicznej tego obszaru i zmianę dynamiki całego ekosystemu. Proces obniżania wartości biologicznej poprzez mechaniczne zastępowanie starych drzew młodymi ma mniejsze znaczenie w lasach-plantacjach, mających zastosowanie czysto produkcyjne. Jednak jego wpływ na lasy o charakterze naturalnym, takich jak Puszcza Białowieska, jest kolosalny.

Aby chronić wyjątkowość Puszczy, powinniśmy ją całą objąć ochroną, o co organizacje pozarządowe i środowiska naukowe zabiegają od wielu lat.




Do góry ↑


3. Co to jest gradacja kornika i jakie są jej przyczyny?


Gradacja jest to gwałtowne zwiększenie się populacji jednego gatunku na danym terenie. Gradacja kornika ma charakter okresowy. Czynniki powodujące jej występowania są złożone. Kornik atakuje osłabione drzewa, a na ich stan mają wpływ m.in. pogoda, zmieniający się klimat, gospodarka wodna i towarzyszące im zaburzenia. Oznacza to, że gradacja kornika jest skutkiem, a nie przyczyną osłabiania drzewostanów świerkowych.

Kiedy liczba korników na danym terenie gwałtownie wzrasta, pojawiają się też tam coraz liczniej gatunki żywiące się tym owadem, na przykład dzięcioły i drapieżne gatunki chrząszczy. W konsekwencji gradacja załamuje się. Obecnie obserwowana gradacja w Puszczy Białowieskiej może się załamać w tym lub przyszłym roku - wszystko zależy od zimy (niskie temperatury zabijają ok. 50% populacji kornika) oraz ilości opadów i tego, czy las utrzyma odpowiednią wilgotność dla zachowania przez świerki dobrej kondycji. Tak było w Gorczańskim i Tatrzańskim Parku Narodowym i w poprzednich latach na terenie Puszczy Białowieskiej. Natura sama sobie poradzi, tak samo jak robiła to przez ostatnie kilka tysięcy lat.

Nie możemy więc określić, kiedy gradacja wystąpi, ale możemy być pewni, że wcześniej czy później pojawi się. I po kilku sezonach się skończy. Na terenie złożonych kompleksów leśnych - takich jak Puszcza - wyrąb zaatakowanych świerków nie powstrzymuje gradacji, zaburza natomiast naturalne procesy regeneracyjne lasu.




Do góry ↑


4. Czy wycinka drzew to sposób na walkę z kornikiem w Puszczy?


Nie. Walka z kornikiem poprzez wycinkę ma sens i sprawdza się jedynie w lasach gospodarczych, zdominowanych przez jeden gatunek drzewa, uprawianego na potrzeby człowieka. Natomiast nie ma sensu w lasach o charakterze naturalnym, takich jak Puszcza Białowieska. Co więcej - jest tu nieskuteczna. Świadczą o tym badania naukowe, a także obserwacje historyczne prowadzone w różnych częściach Europy.

Opanowanie gradacji kornika drukarza z pomocą cięć sanitarnych jest możliwe jedynie w sytuacji, gdy obejmują on przynajmniej 80% zainfekowanych drzew, a z wyciętych drzew usuwanych jest 100% korników. Taka efektywność wykrywania i zwalczania kornika w Puszczy Białowieskiej jest niemożliwa do osiągnięcia, m. in. z powodu niepełnej wykrywalności zainfekowanych drzew rosnących w warunkach rozproszenia w drzewostanach liściastych oraz odstąpienia od wycinki drzew w Białowieskim Parku Narodowym i rezerwatach.

To, jak natura radzi sobie z kornikami, widać np. w rezerwacie Wysokie Bagno leżącym na terenie Nadleśnictwa Białowieża. Tam gradacja kornika miała miejsce kilkanaście lat temu. Pozwolono, żeby naturalne procesy biologiczne zajęły się regeneracją lasu. Dzisiaj widzimy, że skutki takiego działania (a raczej zaniechania działania) są przyrodniczo o wiele lepsze i zdecydowanie skuteczniejsze od wyrębu. W rezerwatach przyrody, w których nie zwalczano kornika od kilku lat, jego gradacja straciła na dynamice. Natomiast jej rozwój jest najsilniejszy w obszarach, gdzie walka z kornikiem jest cały czas prowadzona.


Do góry ↑


5. Czy kornik zagraża Puszczy Białowieskiej?


Nie. Kornik drukarz, czyli chrząszcz żerujący w łyku (żywej tkance przewodzącej) pod korą świerków, jest stałym i naturalnym elementem ekosystemu Puszczy. Wielkość jego populacji jest zmienna i rzeczywiście obecnie jest wyjątkowo duża - taką sytuację określamy mianem gradacji. Nie oznacza to jednak, że mamy do czynienia z klęską, która zagrażałaby istnieniu Puszczy Białowieskiej.

Świerki zajmują ok. 27% powierzchni Puszczy Białowieskiej z wyłączeniem terenów należących do parku narodowego, gdzie jego udział jest zdecydowanie niższy (ok. 13%). Zdaniem naukowców od kilkudziesięciu lat znaczący udział świerków jest sztucznie podtrzymywany przez człowieka. Wraz z ograniczeniem tego typu działalności w latach 2012-2015 liczebność świerka zmniejszyła się o około 10%. Czy spowodował to kornik? Nie. Kornik atakuje drzewostany osłabione i chore, najczęściej na skutek niedostatecznej ilości wody. Jego namnażanie się jest więc skutkiem, a nie przyczyną osłabiania drzewostanu.

Ponadto kornik, który dla leśników jest szkodnikiem niszczącym cenne dla nich drewno, jest zwierzęciem bardzo ważnym dla leśnego ekosystemu. W powalonych świerkach żyje ponad 150 rzadkich i bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Kornik jest pożywieniem dla unikatowego dzięcioła trójpalczastego. A na obszarach lasu, na których w wyniku obecności kornika zmniejszyła się ilość świerków, mogą wrócić inne charakterystyczne dla Puszczy gatunki drzew.

Wszystko wskazuje też na to, że obecny wzrost liczebności kornika w Puszczy załamie się - zgodnie z naturalnym cyklem - w tym lub następnym roku.

Kornik nie jest więc na pewno plagą, która doprowadzi do zniszczenia Puszczy, a istotną częścią bardzo złożonego puszczańskiego ekosystemu. I naturalnym procesem ewolucji lasu.




Do góry ↑


6. Jakie jest stanowisko naukowców wobec zwiększenia wycinki w Puszczy Białowieskiej?


Świat nauki zajmujący się badaniem przyrody jest w tej kwestii zgodny: Puszczę należy chronić, ale nie przed kornikiem drukarzem, a przed wycinką. Zwiększanie wycinki drzew w Puszczy Białowieskiej ze względu na kornika drukarza jest błędem. Swoje stanowiska w tej sprawie przedstawili naukowcy z instytucji zajmujących się ochroną przyrody w Polsce: Komitet Ochrony Przyrody PAN (link), Rada Naukowa Białowieskiego Parku Narodowego (link), Państwowa Rada Ochrony Przyrody (link).

W liście z 12 stycznia 2016 roku kilkunastu polskich naukowców napisało: "Usuwanie zaatakowanych przez kornika lub zamarłych z innych przyczyn drzew nie stanowi skutecznej metody zatrzymania gradacji kornika i zamierania świerków, lecz może przynieść skutek przeciwny: przez ograniczenie naturalnych procesów wydłużyć gradację i przyspieszyć zanikanie świerczyn, gdyż w warunkach Puszczy Białowieskiej nie jest możliwe skuteczne wycięcie wystarczającego procentu zaatakowanych drzew" (przeczytaj cały list naukowców »).

Warto także przytoczyć fragment stanowiska naukowców z Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego z 15 stycznia 2016r.: "Zostawmy naturze wolną rękę. Na zgliszczach leśnej plantacji zniszczonej przez korniki wśród spróchniałych pni pojawi się nowy, znaczenie zdrowszy i bliższy naturalnemu las. Wokół niego trzeba stworzyć mieszkańcom warunki godziwego życia, a przybyszom z zewnątrz możliwość pełnego i twórczego obcowania z naturą". Cały tekst można przeczytać tutaj. 22 stycznia br. do głosów krytycznie oceniających plany wycinki dołączyli także naukowcy z Wydzaiału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego (link).

Głos w sprawie Puszczy zabrał także podczas dorocznego festiwalu nauki "Noc Biologów" na Uniwersytecie Warszawskim dr hab. Bogdan Jaroszewicz. W bardzo przystępny sposob wyjaśnia, na czym polega konflikt wokół Puszczy i co na ten temat ma do powiedzenia nauka:


Również zwolennicy wyrębu Puszczy powołują się na autorytety naukowe, chcąc uzasadnić zwiększenie wycinki, jednak nie powołują się na przyrodników, badaczy leśnych ekosystemów i procesów biologicznych w nich zachodzących, ale na naukowców zajmujących się gospodarką leśną. Tymczasem Puszcza nie jest i nie powinna nigdy być zwykłym gospodarstwem leśnym.




Do góry ↑


7. Czy za wzrost liczebności zaatakowanych drzew odpowiedzialne jest ograniczenie wycinki w 2011 roku?


Nie. Leśnicy pokazują wprawdzie wykresy, z których wynikać ma, że drastyczny wzrost liczebności drzew zaatakowanych przez kornika wiąże się z ograniczeniem wyrębu na podstawie Planu Urządzania Lasu z 2011 roku. Jednak w 2015 roku gradacja przestała się dynamicznie rozwijać w rezerwatach przyrody, w których nie zwalcza się kornika już od wielu lat. Jej rozwój rzeczywiście jest dynamiczny w drzewostanach ponad stuletnich, wyłączonych z walki z kornikiem od końca lata 2012 roku, ale jeszcze większy w drzewostanach młodszych niż 100 lat, w których walka z kornikiem jest cały czas prowadzona. Twierdzenie, że rozprzestrzenianie się kornika związane jest z ograniczeniami wycinki drzew w 2011 roku, jest po prostu nieprawdziwe.




Do góry ↑


8. Jaka część Puszczy Białowieskiej jest opanowana przez korniki?


Świerki stanowią mniej niż 1/3 drzew rosnących w Puszczy. Według Planów Urządzania Lasu objętość drzewostanów świerkowych przed gradacją wynosiła około 5 mln m3, w latach 2013-2015 obumarło około 0,5 mln m3 świerka, co przekłada się na 2-3% obszaru Puszczy.




Do góry ↑


9. Czy Puszcza poza parkiem narodowym też jest lasem o charakterze naturalnym? Jak duża jej część?


Puszcza Białowieska - ostatnia pozostałość po prapuszczy porastającej niegdyś europejskiej niziny od Uralu po Atlantyk - to według wielu badaczy najbogatszy lądowym ekosystem w Europie. Dzięki swojemu zróżnicowaniu i przetrwaniu na całej jej powierzchni fragmentów (enklaw) starych lasów naturalnego pochodzenia cała Puszcza Białowieska uznawana jest za las o charakterze naturalnym. Niestety spore – i ciągle się powiększające – fragmenty lasu, w których w miejsce wyciętych wcześniej drzew posadzono "pod sznurek" sosny, świerki i dęby, zostały zamienione w plantacje drzew, nie mają charakteru naturalnego.




Do góry ↑


10. Dlaczego Puszcza powinna być w całości parkiem narodowym?


Bo najcenniejsze fragmenty przyrody powinny być objęte najwyższą formą ochrony jaką są parki narodowe. Z pewnością zasługuje na to jedyny polski obiekt Światowego Dziedzictwa Przyrody UNESCO. Mimo swojej burzliwej historii Puszcza Białowieska w całości - również w części gospodarczej - stanowi unikatowy las, którego największą wartością są niewymuszone przez człowieka procesy ekologiczne oraz jego niezwykłe bogactwo naturalne. Część gospodarcza Puszczy jest w dużej mierze objęta różnymi formami ochrony, ale prawnie podlega ustawie o lasach, czego efektem jest zwiększona przez ministra Jana Szyszko wycinka drzew i ingerencja w jej najcenniejsze fragmenty lasu.

Poszerzenie granic parku na cały obszar Puszczy pozwoliłoby:




Do góry ↑


11. Na czym polega projekt Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego ustanowienia na terenie całej Puszczy Białowieskiej parku narodowego?


W wyniku prac zespołu naukowców powołanego w 2006 roku przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego ustalono, że „jedynym i najlepszym rozwiązaniem, które zaspokoi potrzeby ochrony przyrody i sprosta oczekiwaniom społecznym jest objęcie obszaru Puszczy Białowieskiej parkiem narodowym o zróżnicowanych regułach ochronnych”. W związku z tym zespół przygotował trzy projekty ustaw, których celem miało być doprowadzenie do pełnej ochrony Puszczy Białowieskiej i jednoczesne umożliwienie zrównoważonego rozwoju okolicznych gmin – ustawę o utworzeniu Parku Narodowego Puszczy Białowieskiej, ustawę o ustanowieniu „Programu zrównoważonego rozwoju regionu Parku Narodowego Puszczy Białowieskiej w latach 2008–2013” oraz ustawę o zmianie ustawy o ochronie przyrody i innych ustaw.

Zasadnicza koncepcja zespołu polegała na włączeniu całej polskiej części Puszczy w granice nowo utworzonego Parku Narodowego Puszcza Białowieska oraz wytyczenie na jego obszarze pięciu różnych stref ochronnych - ochrony ścisłej (obejmującej od 20% do 25% całkowitej powierzchni Parku), zintegrowanej, czynnej, użytkowej i krajobrazowej. Na terenie parku, w strefie uzytkowej, dopuszczalne byłoby pozyskiwanie drewna na potrzeby lokalnego rynku.

Dodatkowo Zespół uznał za niezbędne, aby utworzeniu Parku Narodowego Puszczy Białowieskiej towarzyszył wieloletni program finansowego wsparcia powiatu hajnowskiego. Przygotuje on lokalne społeczności do czerpania korzyści ze zmiany statusu Puszczy przez poprawę i rozbudowę infrastruktury, edukację oraz rozwój turystyki i sektora usług w oparciu o walory przyrodnicze i kulturowe Puszczy Białowieskiej.




Do góry ↑


12. Czy do Parku Narodowego będzie ograniczony wstęp?


Ograniczony wstęp do parku obowiązuje wyłącznie na terenie rezerwatu ścisłego. Podobnie byłoby po rozszerzeniu granic Parku. Pięć stref zaproponowanych przez zespół prezydencki pozwalałoby na wyznaczenie tych części parku, gdzie ścisła ochrona wymaga kontroli wstępu, poruszania się wyłącznie po wyznaczonych szlakach i pod opieką przewodnika i tych, do których dostęp byłby nieograniczony. To samo dotyczy pobierania opłat - nie ma żadnego powodu, by ktokolwiek miał pobierać pieniądze za wstęp do Puszczy Białowieskiej poza rezerwatem ścisłym.




Do góry ↑


13. Czy będę mógł/mogła zbierać tam grzyby/jagody?


Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody na terenie parków narodowych zabronione jest zbieranie dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego. Na tym właśnie polegać będą rózne strefy ochronne - na terenie rezerwatów zbieranie jagód i grzybów będzie zabronione tak jak obecnie, w pozostałej części Puszczy - będzie można to robić.

Działaj!

Wyślij list do Komisji Europejskiej. Pomóż ocalić Puszczę:

Podpisz apel!
Powstrzymajmy niszczenie Puszczy Białowieskiej! Podpisz apel »
Do góry ↑